Kryptonim Frankenstein
ebook: mobi (kindle), epub (ipad)

Są takie momenty, kiedy totalnie nie wiem po jaką książkę. Kiedy nie mam chęci na thrillery, ckliwe historie, a wszystkie posiadane przeze mnie kryminały zdają się być w tym momencie mało interesujące. Podobna rzecz miała u mnie miejsce kilka dni temu. Pomyśleć by można, że to sytuacja patowa. Na szczęście przypomniałam sobie o książce, którą nabyłam na tegorocznych Warszawskich Targach Książki. Mowa o powieści Przemysława Semczuka, zatytułowanej Kryptonim Frankenstein.

Przyznam szczerze, że o zbrodniarzach z czasów PRL-u widziałam do niedawna tyle co nic. Poszczególne nazwiska obiły mi się kiedyś gdzieś o uszy, jednak nigdy się nimi szczególnie nie interesowałam. Jakiś czas temu wysłuchałam kilku podcastów Michała Larka z cyklu Okrutni zbrodniarze. Larek zaszczepił we mnie chęć zgłębienia tematu. Dlatego kiedy przeczytałam opis książki Semczuka, stwierdziła, że to pozycja, której szukałam.

Kryptonim Frankenstein to zbeletryzowana historia jednego ze śląskich morderców, Joachima Knychały, zwanego "Frankensteinem"lub "Wampira z Bytomia". Mężczyzna siał w latach 1974-1982 postrach wśród tamtejszych kobiet. Na ulicach śląskich miast dochodziło bowiem do napadów oraz morderstw. Kilka zostało mu udowodnionych. W rezultacie skazano go na karę śmierci.

Książka napisana przez Semczuka, to swego rodzaju nakreślenie portretu psychologicznego mężczyzny o złożonej psychice - psychice ukształtowanej w dużej mierze przez wydarzenia, mające miejsce we wczesnym dzieciństwie Knychały. To historia mężczyzny niezwykle inteligentnego, który w swoich poczynaniach naśladował poniekąd innego ówczesnego zabójcę, Zdzisława Marchwickiego, starając się przy tym unikać błędów, które Wampira z Zagłębia zaprowadziły na stryczek.

Bezwzględny oprawca, który na co dzień był kochającym mężem i ojcem - Wampir, który jak sam o sobie mawiał pod wpływem widoku krwi swoich ofiar, pastwił się nad nimi w sposób brutalny, do momentu odczucia zadowolenia z faktu, że jeszcze przed chwilą jego ofiara była żywa. Człowiek o dwóch twarzach. Przemysław Semczuk świetnie przedstawił sylwetkę Joachima Knychały, który notabene w poszczególnych rozdziałach jest narratorem. Poza postacią samego mordercy autor skupił się również na przybliżeniu czytelnikom pracy ówczesnych grup operacyjno-śledczych, które w tamtych latach zajmowały się sprawą o kryptonimie "Szóstka" oraz "Frakenstein". Czytając książkę napotkać możemy również na rozdziały, które opisują proces poszukiwania przez autora materiałów, które były niezbędne do jej powstania. Okazuje się, że reaserch, którego się podjął, do najłatwiejszych nie należał.

Przemysław Semczuk nie ocenia postępowania Knychały. Zebrał i rzetelnie opisał historię Joachima cofając się momentami aż do jego dzieciństwa. Finalnie zadajemy sobie pytanie czy mieliśmy do czynienia z brutalnym mordercom, czy też z chorym psychicznie mężczyznom.

Bardzo żałuję, że tak późno natrafiłam na tę książkę. Było to moje pierwsze spotkanie z twórczością autora, ale na dzień dzisiejszy śmiało mogę stwierdzić, że nie ostatnie. Bardzo polecam!

P.S. Sylwetka głównego bohatera zainteresowała mnie na tyle, że po lekturze książki pokusiłam się na przeczytanie innych artykułów dostępnych w sieci, a także na wysłuchanie podcastu Marcina Myszki z kanału na youTube Niediegetycznie.

Ocena: 6/6 czytaj więcej

Morderca kobiet ze śląska.

Semczuk napisał kilka książek, które wpadły mi w oko ze względu na tematykę, jednak zawsze brakuje mi na nie czasu. Kryptonim Frankenstein to pierwsza jego książka, na którą się zdecydowałam i która mocno zmotywowała mnie do sięgnięcia po kolejne jego publikacje.

Joachim Knychała to seryjny morderca, którego celem padały jedynie kobiety. Pięć kobiet zamordował, za co sam został ostatecznie skazany na karę śmierci, a wyrok wykonano w 1985 roku. Działał od połowy lat 70-tych, do początku 80-tych na śląsku, a inspiracją do morderczych działań stał się dla niego inny śląski morderca – Zdzisław Marchwicki, którego rozprawę Knychała miał okazję oglądać.

Od dzieciństwa sporo czytał. Uciekał do książek, gdy było mu źle, a czytając, zapominał o wszystkim, o podwórku, o dzieciakach, które mu dokuczały z powodu braku ojca. Albo z powodu siniaków, gdy dostawał w domu lanie. Inni też obrywali, też mieli siniaki i to zawsze był powód do śmiechu. Ale jego te przytyki bolały bardziej niż cięgi od babki.
Semczuk stworzył fabularyzowaną powieść opartą na faktach, a takie przeważnie mi nie do końca odpowiadają. Książki dokumentalne są trudne w odbiorze, ze względu na tę typowo informacyjną formę i przez to też ciężko jest je czasami w miarę czytania przyswoić. Jednak w takich sytuacjach nie skupiam się na analizowaniu wydarzeń i próbie oddzielenia rzeczywistości od wyobraźni autora. Mimo że całkowicie rozumiem zamysł i fakt, że jednak większa część czytelników preferuje czytanie o mordercach właśnie jako powieści, to ja jednak wolę suche fakty, sam destylat z życia morderców. Sądziłam więc, że już od początku będę się trochę męczyć z tą książką ze względu na sposób przedstawienia historii Knychały, ale bardzo się pomyliłam.

(...) psychopatów nie przeraża widok zwłok, przeciwnie, zmasakrowane ciało motywuje ich do działania. Nie boją się, że wpadną, ryzyko nakrycia przez przypadkowego przechodnia podnieca ich jeszcze bardziej.
Semczuk stworzył historię, która poza tym, że ma ręce i nogi, to niesamowicie dobrze się czyta. Dwie, niewielkie wady, które wyłapałam w tej książce to brak formy dokumentalnej, na którą tak mocno się uparłam, i chaos czasowy wkradający się miedzy niektórymi rozdziałami, bo te prowadzone są z trzech perspektyw. Wydarzenia opisywane są z punktu widzenia mordercy, milicji i samego autora.

Knychała, we fragmentach, które są całkowicie poświęcone jego osobie, daje się poznać jako mężczyzna o dwóch zupełnie różnych twarzach – kochający mąż i ojciec oraz bezwzględny morderca. Autor zadbał, aby te rozdziały przedstawiały poza samymi morderstwami motywy, które doprowadziły Achima do tego miejsca w życiu oraz próbował tłumaczyć, skąd wziął się ten pierwiastek zła ukierunkowany bezpośrednio w stronę kobiet. Do wszystkiego czytelnik dochodzi z czasem, a więc w tym wypadku pojawił się również czynnik dawkujący napięcie i angażujący jeszcze bardziej w historię tego śląskiego mordercy.

Mam wrażenie, że fragmenty, które pisane były z perspektywy milicjantów najbardziej budowały klimat tej powieści. Jednocześnie to one oddawały aurę kojarzoną z czasami PRL-u, gdzie nawał pracy, niedokładność i wszelkie inne problemy związane ze śledztwami kumulowały się do tego stopnia, że sprawy nie dało się rozwiązać. Albo też, że nikomu nie chciało się jej rozwiązać do końca. Pokazane zostało też śląskie społeczeństwo jako to naiwne i proste, któremu zabrakło pierwiastka uważności, które łatwo było zmanipulować i wykorzystać.

Rozdziały prezentujące aktualne wydarzenia z perspektywy autora poszukującego informacji o Knychale były na pewno ciekawym dodatkiem do całej historii, chociaż to właśnie te fragmenty wprawiły mnie w największe zakłopotanie. Myślę, że znacznie lepiej i wygodniej czytałoby się je zebrane jako wstęp albo zwieńczenie opowieści o mordercy, a wplecione w między czasie jednak sprawiały, że tempo wydarzeń zwalniało, a sama czułam się lekko wybita z historii.

Semczuk spisał się bardzo dobrze w stworzeniu powieści z życia Joachima Knychały i przedstawieniu czytelnikowi Achima jako seryjnego zabójcy. Mimo że początkowo nie byłam przekonana do takiej formy książki, to szybko wkręciłam się w historię mordercy kobiet, obrobioną przez autora na rasowy i mroczny kryminał. Tę historię polecam osobom poszukującym brutalnych kryminałów oraz tym, interesującym się kryminalistyką. Postaci z życia wzięte dodają tej pozycji pikanterii i sprawiają, że wspomnienia o lekturze po lekturze są dosyć niepokojące. Myślę, że nawet jeżeli ktoś początkowo nie zorientuje się, że historia opisana została na faktach, to jednak będzie miał satysfakcję z lektury.

Ocena: 5/6 czytaj więcej

Ze mnie jest taka mieszanka śląsko-zagłębiowska. Urodzona na Zagłębiu (w dodatku w Sosnowcu), zamieszkała niegdyś w stolicy prawdziwego, górniczego Śląska – Rudzie Śląskiej. Od wielu ludzi słyszałam, że nie powinnam nawet przyznawać się do swojego pochodzenia. Tylko rdzenni mieszkańcy wspomnianych przeze mnie terytoriów (bo to niemal jak dwa osobne państwa) są w stanie zrozumieć, o co chodzi w tych wiecznych sporach. Nie są one byle jakie, uwierzcie. Teraz wzajemny antagonizm nieco zelżał, nowe pokolenie jest bardziej tolerancyjne wobec siebie. Intensywnie przyglądałam się moim socjologicznym okiem tym zaskakującym relacjom, wysłuchując niejednokrotnie opinii na temat tzw. Goroli. Zawsze zastanawiały mnie te animozje, próbowałam zrozumieć, pojąć w czym rzecz. Tymczasem oponentów wiele łączy. Jedną z takich „spraw” jest historia seryjnych morderców. Zagłębie ma swojego Marchwickiego, a Śląsk Knychałę. Jeszcze mocniej zespoił ich ze sobą Przemysław Semczuk – reportażysta, dziennikarz, pisarz. Autor „Wampira z Zagłębia” – reportażu o Zdzisławie Marchwickim oraz Kryptonimu Frankenstein – sfabularyzowanego reportażu o Joachimie Knychale. Pewnie jako rodowita Zagłębianka powinnam w pierwszej kolejności sięgnąć po tę pierwszą książkę, jednak przygodę z seryjnymi mordercami zaczęłam od Frankensteina.

Joachim Knychała – po ojcu Polak, po matce Niemiec. Mąż i ojciec. Górnik. Śląska klasyka. Spokojny, uczynny, rodzinny. Wydawałoby się – zwykły mężczyzna, wielbiciel książek, który jako podlotek jeszcze marzył o szkole żeglugi śródlądowej. Katowany i znienawidzony przez babkę nazywającą go „polskim bękartem”, rozczarowany matką zawsze stojącą po stronie tej pierwszej. Nie miał łatwego dzieciństwa, a przynajmniej tak przedstawia nam je autor. Jednak Semczuk nie proponuje nam kolejnego reportażu, nie streszcza wydarzeń z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, kiedy morderca aktywnie działał na terenie Śląska. Poprzez dobranie takiej, a nie innej formy – fabuły opartej na faktach – jesteśmy bliżej samego tytułowego bohatera (ależ przewrotnie brzmi to słowo w tym wypadku!). Semczuk skupia swoją i naszą uwagę bardziej na procesach myślowych Knychały niż na samych wydarzeniach. Oczywiście nie pomija ich, obrazując bardzo dosłownie pełną brutalności działalność Frankensteina. Jednak tym, co szczególnie przyciągnęło moją uwagę, jest wszystko co działo się w głowie mordercy, bo Kryptonim Frankenstein to niezłe studium przypadku.

Jak sam Knychała mówił o sobie tuż po przyznaniu się do winy – w nim jakby dwóch Joachimów mieszkało. Jeden wyważony, z wiecznie spuszczonym wzrokiem, małomówny, a drugi porywczy i przewrażliwiony na swoim punkcie (od dziecka szczególnie źle reagował, gdy ktoś się z niego śmiał). Niebywałe, jak potrafiło rozsierdzić go choćby krzywe spojrzenie kobiety na przystanku autobusowym czy zwrócenie jakiejkolwiek uwagi. Właściwie można powiedzieć, że każda kobieta, która posunęła się do jakiegokolwiek zachowania wzbudzającego nerwowość Joachima, nieświadomie wydawała na siebie wyrok śmierci. Nie była to lekka śmierć. Semczuk nakreślił nam portret mordercy działającego pod wpływem chwili, ale jednocześnie bardzo „ułożonego”, „usystematyzowanego”, działającego według planu (w jednym z rozdziałów morderca zauważa, że łamie swoją zasadę unikania po ataku publicznej komunikacji). Tylko ten „plan” bardzo często zależał od danej chwili. Ileż było momentów, w których kompletnie nad sobą nie panował!

Autor nie wydaje wyroku. Wręcz przeciwnie, miałam wrażenie, że szuka usprawiedliwienia dla chorego człowieka, który jest w pełni świadomy swojej dewiacji, uważając ją za swoją mękę i brzemię. Człowieka pokonanego przez okrutne dzieciństwo zgotowane przez babkę i młodość zabraną przez przypadkową dziewczynę (jako osiemnastolatek trafił do więzienia za gwałt, który – jego zdaniem – był pomówieniem). Efektem tej ostatniej była nienawiść do każdej kobiety, która w jego mniemaniu „coś mu zrobiła” – źle się ubrała, źle spojrzała, za szybko się rozebrała, za szybko go pocałowała.

Czy to aby nie kurwa? (…) Zresztą wszystko mi jedno. One wszystkie są kurwy.
Kryptonim Frankenstein zdecydowanie nie jest książką, w której ciągle się coś dzieje, a akcja pędzi w tempie TGV. Jeśli ktoś miał taką nadzieję, może sobie odpuścić – kina akcji z tego nie będzie na pewno. To raczej statyczna, momentami nawet lekko usypiająca opowieść o legendzie mordercy, który – chcemy czy nie – był po prostu dewiantem. W dzisiejszych czasach zamknęliby go prędzej w szpitalu niż w więzieniu, wyciszając jego zapędy farmakologicznie. Jednak Knychale przyszło żyć w czasach PRLu, gdzie wymiar sprawiedliwości pozostawiał jeszcze więcej do życzenia niż w chwili obecnej. Obraz rzeczywistości lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych stanowi świetny dodatek do tej książki – autor bardzo dyskretnie ukazał nam, jak wyglądało życie w tamtym ustroju, pozwolił wejść do zwykłej śląskiej rodziny, cofnąć się o wiele lat wstecz i poczuć atmosferę tamtych czasów.

Wyrok na Joachimie Knychale został wykonany 21 maja 1985 roku. Ja za sześć dni kończyłam swój pierwszy rok życia.

Ocena: 5/6 czytaj więcej

Przemysław Semczuk to klasa sama w sobie. Z twórczością tego autora po raz pierwszy spotkałem się czytając książkę Maluch. Biografia. Następna książka z całkiem innej bajki Wampir z Zagłębia, spowodowała, że nazwisko Semczuk już na stałe wpisało się w czołówkę najbardziej szanowanych i docenianych przeze mnie autorów. Gdy na polskim rynku wydawniczym pojawiła się książką o bliźniaczej tematyce – pomyślałem, czy się przyjmie, czy czytelnik po raz wtóry będzie chciał poznawać historię kolejnego seryjnego mordercy kobiet. Dzięki książce Kryptonim Frankenstein, okazało się, że Pan Przemysław nie tylko jest genialnym pisarzem, ale udowodnił, że swoją wnikliwą pracą dokumentalisty potrafi obronić kolejny napisany przez siebie tytuł. Dlatego też nie mogło być inaczej, bym nie nabył trzech wcześniejszych książek, które wyszły spod pióra Przemysława Semczuka. O niektóre z tych tytułów, było trudno. To w sumie nie dziwi, bowiem każdy wytrawny czytelnik powinien zapoznać się z tą literaturą, każdy koneser dobrej książki powinien na swych półkach posiadać dorobek pisarski z najwyższej półki. Konikiem pisarskim tego autora jest historia Polski okresu komunistycznego, a Jego pasją odkrywanie największych tajemnic w dziejach polskiej kryminalistyki. Zatajone Katastrofy PRL, Czarna Wołga. Kryminalna Historia PRL oraz Magiczne Dwudziestolecie, to kolejne trzy tytuły, które dopełniają moją biblioteczkę oznaczoną S jak Semczuk. A z tego co mi wiadomo, to nie koniec, bowiem Pan Przemysław kończy prace nad kolejną książką... .

Zatem nie pozostaje nam nic innego jak otworzyć pierwsze strony najnowszej książki Kryptonim Frankenstein, książki, która jak żadna inna wzbudziła we mnie tyle emocji – targała nimi niczym najsilniejsze tornado, gdyż opisane są w niej prawdziwe wydarzenia rozgrywające się w miejscach, które znam z dzieciństwa, gdzie dorastałem. Jedna z opisanych zbrodni miała miejsce w wieżowcu, w którym jako mały chłopak wraz z rówieśnikami bawiliśmy się w wyścigi windami albo, gdzie obok w piaskownicy bawiłem się w tak zwanego „noża”.

Od pierwszych stron Kryptonim Frankenstein powracamy do historii sprzed lat, której świadkiem był Joachim Knychała – cieśla z kopalni Radzionków. Nazywany przez babkę „polskim bękartem”, brał nawet udział w rozprawie sądowej Zdzisława Marchwickiego. Czy zatem Wampir z Zagłębia, był motorem, inspiracją dla Knychały? Czy może jednak to więzienie zmieniło Joachima, do którego trafił za gwałt zbiorowy, którego jednak nie dokonał? Czy jednak nienawiść do kobiet jaką wykazywał była pochodną traumatycznych przeżyć serwowanych przez babkę i matkę młodego wówczas chłopaka? Myślę, że odpowiedź nie jest jednoznaczna, że wszystko co po drodze „zbierał”, doświadczał Frankenstein jest wykładnią jego morderczych zachowań. Czy to jednak jest usprawiedliwieniem? Warto zapoznać się z zbeletryzowaną historią Knychały, opartą na wnikliwej i pieczołowitej pracy dokumentalisty.

Życie pisze różne scenariusze, a scenariusz tej książki to samo życie. Muszą mnie powiesić, bo jak stąd wyjdę, to znowu to zrobię - takimi słowami Knychała sam dla siebie domagał się kary śmierci za czyny, które popełnił. Podczas rozprawy wykluczono u niego chorobę psychiczną, uznano, że podczas dokonywania zbrodni był świadomy swoich czynów. Zachowanie mordercy przed dokonaniem zbrodni dyktowane było chęcią zagłuszenia krzyków z przeszłości, wrzasków, którymi nadawcami były kobiety jego życia. Dlatego też to kobiety stawały się jego ofiarami, bowiem wyrządzając im krzywdy próbował zdusić demony, które w niego wstępowały. Joachim Knychała w dorosłym życiu wiódł spokojne życie – pracował w kopalni jako cieśla, był przykładnym mężem oraz ojcem dwójki dzieci. Jednak impuls wywołany alkoholem oraz traumatycznymi wspomnieniami budził w nim demoniczne postawy, niszcząc życie jego, jego rodziny oraz rodzin jego ofiar. Czy zatem tylko morderca jest winien – czy może jednak babka i matka, które w pierwszym etapie socjalizacji zgwałciły u młodego Achima wszelkie postawy człowieczeństwa? Być może tych zbrodni można by uniknąć. Sam Knychała w rozmowach podkreślał, że było dwóch ludzi w jednym ciele - a podczas wywiadu, który Przemysław Semczuk przytacza w książce, Joachim, Teresie Kabat jak na spowiedzi przyznaje: Tak, był jeden Joachim, dobry ojciec i mąż, dobry kolega, chętnie wszystkim pomagający, i drugi Joachim – zbrodniarz. Można nie wierzyć, ale w każdym człowieku tkwi zło i dobro. W moim przypadku zostałem zdominowany przez zło. Na koniec dodaje Nie mam zamiaru, jak to jest powszechnie praktykowane, prosić Sąd o łaskę. Poproszę o karę śmierci. Podczas przesłuchania na milicji, Knychała dziękował również za schwytanie, gdyż było ono kresem jego cierpienia i mógł zrzucić z siebie brzemię męki.

Historia opisana w książce to tragedia i ofiar(y) i kata – to historia, którą warto poznać, która sygnowana jest piórem „Semczuk”, co gwarantuje bardzo dobrą literaturę opartą na wnikliwej, rzetelnej pracy profesjonalisty. Historia sprzed lat przeplatana jest z dygresjami z teraźniejszości, opisującymi to w jaki sposób autor doszukiwał się prawdy o tamtych czasach. Kunszt pracy pisarza widać na każdej stronie, gdzie nie tylko poznajemy zbrodniarza, ale autor książki niczym wytrawny malarz maluje przed nami obraz robotniczego Śląska w latach PRL. Dodatkowo z kartograficzną dokładnością ilustruje mapę komunikacji miejskiej śląskiej aglomeracji. Autor nie przeszedł obojętnie nawet wobec takiego wątku, bowiem sprawa Knychały przybrała również pseudonim „Szóstka”. A dlaczego? Zapraszam do lektury książki – to właśnie w niej znajdziecie odpowiedź nie tylko na to pytanie, ale poznacie historię życia „dwóch ludzi w jednym ciele”.

Ocena: 6/6 czytaj więcej